[massagewarsaw]

Dosyć często można spotkać się pojęciem wypalenia zawodowego. Pojęcie to wiąże się z brakiem satysfakcji z wykonywanej pracy, zwłaszcza pracy z innymi osobami. Zatem najbardziej na wypalenie zawodowe narażeni będą lekarze, pielęgniarki, personel medyczny, psycholodzy. Będą to te grupy zawodowe, których praca polega na pomocy innym, ale po pewnym czasie nie przynosi zadowolenia i satysfakcji, pojawia się bezradność i niemożność pełnego zaangażowania się w wykonywaną pracę.

Badania opisujące to zjawisko pokazują, że wynika to głównie z ograniczeń pomocy innym ludziom, ale także z nieumiejętnego radzenia sobie z obciążeniami, które wpisane są w pracę z pacjentami (np. stres).

Praca lekarzy i pozostałego personelu medycznego nasycona jest czynnikami stresogennymi. Zbyt duża liczba pacjentów, nadmiar pracy papierkowej, niskie wynagrodzenie, nieadekwatne docenianie pracy (jej prestiż) w stosunku do jej wymogów.

To wszystko rodzi problemy, z którymi codziennie muszą się zmagać lekarze. Bardzo często praca z chorymi, zwłaszcza chorymi psychicznie powoduje stres zawodowy, a biorąc pod uwagę brak kompetencji zaradczych może sprzyjać ujawnieniu się zespołu wypalenia zawodowego, który wpływa negatywnie na proces leczenia pacjenta, doprowadza do zobojętnienia wobec problemów doświadczanych przez pacjentów.

Czym jest zatem zespół wypalenia zawodowego? Objawy zespołu wypalenia odnosić się mogą do emocjonalnych, motywacyjnych oraz poznawczych i fizycznych aspektów życia człowieka. Zespół ten charakteryzuje się głównie wyczerpaniem, któremu towarzyszy dyskomfort psychiczny i fizyczny. Pojawia się poczucie zmniejszonej aktywności i skuteczności w pracy, obniżona zostaje samoocena oraz motywacja do pracy.

Zespół wypalenia jest procesem powstającym w wyniku nieumiejętnego radzenia sobie z obciążeniami występującymi w pracy. Termin wypalenie zawodowe (burn-out) po raz pierwszy zostało opisane przez Freudenbergera (1974). Podkreślał on negatywne konsekwencje zaburzeń stanu psychicznego i fizycznego dla życia zawodowego i prywatnego. Inni badacze tego zjawiska – Emner (1982) opisywał negatywne uczucia dotyczące pracy.

Według amerykańskiej badaczki zespołu wypalenia zawodowego - Christi Maluch, wypalenie jest procesem, który rozwija się przez pewien czas a objawy są następujące:

Zmniejszona motywacja do pracy, brak satysfakcji z pracy, z której uprzednio czerpało się satysfakcję
Zmniejszona motywacja do działania
Utrata troski o osoby, na rzecz, których się pracuje
Dystansowanie się wobec pacjentów i występowanie negatywnych emocji w stosunku do pacjentów
Przenoszenie spraw zawodowych na terytorium prywatne
Wzrost dystansu do współpracowników
Uczucie napięcia, niezadowolenia i frustracji
Kłopoty zdrowotne.

Na zespół wypalenia zawodowego składa się:

Wyczerpanie emocjonalne – przemęczenie, rozdrażnienie, zniechęcenie
Depersonalizacja
Obniżenie poczucia własnej wartości, obniżanie swoich umiejętności
Odczuwanie braku pomocy i wsparcia ze strony innych osób

Podstawą, na której rozwija się zespół wypalenia zawodowego jest wyczerpanie emocjonalne, które przejawia się brakiem satysfakcji z wykonywanej pracy pomimo osiągnięć i realizowanych planów zawodowych.

Do kryzysu psychicznego mogą dołączyć się problemy zdrowotne. Kłopoty zdrowotne dają możliwość odizolowania się na krótki czas od codziennych obowiązków za sprawą zwolnień lekarskich, ale po powrocie nadal obserwuje się zmiany w stosunku do pacjentów i innych współpracowników. Relacje ulegają zmianom na bardziej zdystansowane i bezosobowe.

Pracownicy oddziałów i poradni psychiatrycznych są grupą tak zwanego wysokiego ryzyka (ze względu na specyfikę pracy), u której może rozwinąć się zespół wypalenia zawodowego. Badania pokazały, że pielęgniarki psychiatryczne przeżywają znaczący stres w pracy z ciężko chorymi psychicznie. Ponadto personel oddziałów psychiatrycznych spotyka się na co dzień z nieprzewidywalnością zachowań leczonych pacjentów, często jest to ryzyko popełnienia samobójstwa. Ale pojawiają się także zagrożenia związane z agresją, co pociąga za sobą konieczność nieprzerywalnej obserwacji takich osób.

Personel medyczny odczuwać może dyskomfort psychiczny związany z leczeniem pacjentów przyjętych wbrew woli. Dyskomfort wiąże się także z ograniczeniem możliwości komunikacyjnych z pacjentem z powodu przejawianych przez niego objawów choroby (zaburzenia świadomości, myślenia, spostrzegania).

Istotnym problemem niosącym duże obciążenia stresem jest popełnienie samobójstwa przez chorego. Jest to obciążenie dla lekarza zarówno zawodowe jak i osobiste. Personel oddziałów psychiatrycznych jest mniej przygotowany do zmagania się ze śmiercią pacjentów niż lekarze innych specjalności.

Samobójstwo w psychiatrii traktuje się jako porażkę zastosowanej terapii a nie jako konsekwencję postępującej choroby. Po śmierci pacjenta cierpiącego na zaburzenia psychiczne personel może doznawać uczucia żalu, winy, złości, smutku jak i utraty nadziei oraz może pojawić się poczucie braku kompetencji zawodowych, co w konsekwencji doprowadzić może do objawów wypalenia zawodowego.

Źródeł wypalenia zawodowego można szukać w trzech obszarach. Są to cechy osobowościowe, stosunek do pracy oraz struktura i organizacja pracy zawodowej. Jeśli chodzi o cech osobowościowe jest to przede wszystkim nieugruntowane poczucie własnej wartości, niepewność i wątpienie we własne możliwości, niska samoocena, trudności z wyrażaniem własnych emocji. Wypalenie zawodowe dotyka także osoby mające określone predyspozycje osobowościowe takie jak wysokie ambicje, perfekcjonizm, duża potrzeba osiągnięć, skłonność do rywalizacji.

Stosunek do pracy może być także źródłem pojawienia się symptomów wypalenia – jest to brak motywacji do pracy, zanik motywacji w trakcie działania, brak poczucia kompetencji, nadmierne zaangażowanie w pracę prowadzące do zatarcia się granic między pracą a życiem osobistym, brak możliwości rozwoju umiejętności i kompetencji.

Źródeł wypalenia zawodowego można szukać także w strukturze i organizacji pracy. Jest to przede wszystkim praca wymagająca dużego zaangażowania osobistego i odpowiedzialności, dochodzi rywalizacja pomiędzy pracownikami, praca wymaga cały czas wzmożonej uwagi, napięcia, praca niosąca duże obciążenie fizyczne i psychiczne w końcu niski status zawodowy i prestiż, a także wynagrodzenie nieadekwatne do wysiłku wkładanego w wykonywaną pracę.

Istotne jest pytanie o to, czy samemu można rozpoznać u siebie objawy zespołu wypalenia. Pomocna może być tu lista tak zwanych objawów ostrzegawczych opracowana przez Kaslowa i Schulmana.

Sugerują oni, aby zwrócić uwagę na takie aspekty jak: niechęć towarzyszącą wychodzeniu do pracy, ciągłe skargi na odczuwany brak chęci do pracy, poczucie izolacji od świata, odbieranie życia jako ciężkiego, duża liczba negatywnych przeniesień w kontaktach z pacjentami, drażliwość, brak cierpliwości w relacjach z rodziną, częste choroby bez rozpoznawalnych przyczyn. Taka świadomość istnienia zjawiska, jakim jest wypalenie zawodowe, to pierwszy krok na drodze do zmiany.

Istotna jest świadomość, że wypalenie zawodowe dotyka osoby mające określone predyspozycje osobowościowe. Świadomość objawów i sygnałów pojawiającego się zespołu wypalenia pomaga we wczesnym identyfikowaniu niepokojących sygnałów. Podczas gdy pojawiają się owe sygnały należy przyjrzeć się swojemu funkcjonowaniu w pracy i domu, przeanalizować możliwość zmian, spróbować zaakceptować fakt, że czasem należy mniej pracować, robić tylko tyle ile musi być zrobione i nie popadać z tego powodu w poczucie winy.

Nieraz może być tak, że potrzebne jest czasowe odizolowanie się od pracy, długotrwały wypoczynek, a czasem nawet zmiana miejsca pracy czy nawet w najtrudniejszych przypadkach zmiana zawodu. Środkami, które mogą chronić przed wystąpieniem wypalenia są: dbanie o równowagę pomiędzy poszczególnymi sferami życia (praca – dom), zachowanie odpowiedniej proporcji pomiędzy pracą i odpoczynkiem, zapewnienie sobie odpowiedniego efektywnego wypoczynku, dbanie o utrzymywanie więzi z rodziną i bliskimi.

Ważne jest, aby starać się wychodząc z pracy zostawić swoje życie zawodowe, tam gdzie jest jego miejsce, nie wynosić pracy poza pracę. Może być to dość trudne, bo często jest tak, że w domu personel medyczny myśli o swoich pacjentach i podjętych decyzjach czy zastosowanej terapii. Bardzo ważne dla zdrowia psychicznego każdej osoby jest dbanie o nie każdego dnia, bycie dla siebie łagodnym i wyrozumiałym, koncentrowanie się na jakości swojego życia tu i teraz.

Bycie dla siebie wyrozumiałym to dawanie sobie prawa do popełnienia błędu, do gorszego dnia, do tego, że czegoś się nie wie, do tego, że czasem trzeba odpocząć. Dobrze jest skupić się na rzeczach i czynnościach sprawiających nam przyjemność (sport, zainteresowania, hobby), myśleć o sobie samym pozytywnie, wyszukiwać pozytywnych aspektów życia, nawet tych najmniejszych. Codzienna dbałość o higienę życia psychicznego uodparnia przed skutkami nadmiernego stresu, sprawia, że różne trudności przyjmujemy spokojniej i inaczej do nich podchodzimy.

Profilaktyka wypalenia zawodowego polega takżs na dokonywaniu autodiagnozy, która pomoże nam zidentyfikować aktualne źródła przeciążenia – czy wynika to z naszych cech osobistych czy ze stosunku do pracy, czy też może z powodu jej organizacji. Warto przeanalizować możliwość zmian w trzech istotnych sferach. Przyjrzeć się swojemu stylowi życia i zadbać o przystosowanie nawyków życiowych do aktualnych potrzeb.

Istotna jest analiza swoich zasobów, możliwości i ograniczeń. W końcu zaakceptować fakt, że czasami trzeba pracować mniej. Pracę taką można wykonać samodzielnie, ale można także skorzystać z pomocy psychologa. Rozmowa z psychologiem może być dobrym sposobem na odreagowanie dla samego lekarza po spotkaniach z chorymi.

Nie chodzi tu o wyszukane techniki psychologiczne, ale o wyrzucenie z siebie emocji, rozwianie swoich wątpliwości czy wyeliminowanie pojawiającego się czasem poczucia winy.

Psycholog może podpowiedzieć, co można zrobić z tymi emocjami, jak na przyszłość lepiej się przygotować, co w danej chwili zrobić dla siebie, żeby trudności związane z pracą nie miały głębszego wpływu na życie. Ważne jest, aby szukać swoich własnych sposobów radzenia sobie i odreagowania, bo każdy zna siebie najlepiej i najlepsze rozwiązania naszych problemów zawsze wypływają od nas samych.

Piśmiennictwo:
Dancewicz A, Stroński M. (2006). „Jak sobie radzić z obciążeniami zawodowymi?” –
w druku
Anczewska M, Roszczyńska J (2004). „Jak uniknąć objawów wypalenia w pracy z chorymi”. Warszawa, Instytut Psychiatrii i Neurologii.

Autor opracowania:Maciej Stroński

[coolKejt]

Przyznam szczerze, że nie przypuszczałabym żeby takie coś zostało już uznane za zespół czy tam chorobę myślałam, że to zwykłe znurzenie i kazdy tak ma po iluś tam latach pracy ciekawy tekst.

Najbardziej podoba mi się:

Cytat:

Ważne jest, aby starać się wychodząc z pracy zostawić swoje życie zawodowe, tam gdzie jest jego miejsce

dobrze chociaż, że tak zawsze staram się robić. Wydaje mi się jednak, że takiemu "schorzeniu" najlepiej poprostu robi zmiana pracy

[Anna1993]

Moim zdaniem wystarczy dłuższy urlop, jeżeli praca wymaga robienia tego samego przez cały czas to po paru latach na pewno się znudzi. Jeśli robimy to co lubimy, nie grozi nam wypalenie jednak ważne są przerwy co jakiś czas - taka lekka odskocznia

Moim zdaniem wystarczy dłuższy urlop, jeżeli praca wymaga robienia tego samego przez cały czas to po paru latach na pewno się znudzi. Jeśli robimy to co lubimy, nie grozi nam wypalenie jednak ważne są przerwy co jakiś czas - taka lekka odskocznia

[frania]

Wypalić się można bardzo łatwo. Ja już teraz czuję lekkie znurzenie, a to dopiero początek...

[mpire24]

wypalenie zawodowe często moze też powodować depresję

[jjusti18]

też ostatnio niestety mam wypalenie zawodowe. Nie mogę skupić się w pracy.